Zakaz pracy dla mężatek

Dawno temu irlandzkie kobiety borykały się z wieloma aspektami dyskryminacji w miejscach pracy. Oprócz kwestii nieotrzymywania takich samych wynagrodzeń jak mężczyźni za wykonywanie tej samej pracy i uniemożliwiania im zajmowania wyższych stanowisk kierowniczych w służbie cywilnej i sektorze prywatnym, często spotykały się również z molestowaniem seksualnym, które często nie było zgłaszane. Jednakże, być może najbardziej rażącym przykładem dyskryminacji w zatrudnieniu, z jaką spotykały się kobiety w Irlandii, był przepis znany jako „bariera statusu mężatki” (marriage bar).

Przez prawie pół wieku po uzyskaniu przez Irlandię niepodległości, była to zwyczajna codzienność irlandzkich kobiet – zakorzeniona i akceptowana tradycja. Zasadniczo marriage bar odnosił się do niezatrudniania mężatek lub wypowiadania umów o pracę kobietom, które wyszły za mąż.

Większość umów o pracę zawierała klauzulę, która przewidywała, że zatrudnienie kobiety zakończy się po jej ślubie. Była to standardowa polityka przedsiębiorców w zawodach, które miały wysoki odsetek kobiet. Dotyczyła więc szkół, biur, sekretariatów czy administracji służby cywilnej.

Co więcej, owdowiałe kobiety z dziećmi były często nadal uważane za „zamężne”, co uniemożliwiało im zatrudnienie.

W 1922 r., kiedy Irlandia uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii, marriage bar w Wielkiej Brytanii był powszechną praktyką. Istniał w wielu innych krajach anglojęzycznych, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada i Australia.

W Wolnym Państwie Irlandzkim bariera statusu mężatki była pierwszym z szeregu restrykcyjnych środków przyjętych przez kolejne rządy w celu ograniczenia udziału kobiet w życiu publicznym i sektorze publicznym, zgodnie z Ustawą o regulacji służby cywilnej z 1924 r., w której stwierdzono: „urzędniczki służby cywilnej zajmujące ustalone stanowiska będą musiały po zawarciu związku małżeńskiego zrezygnować ze służby cywilnej”.

W 1932 r. marriage bar rozszerzono, aby objąć nią również nauczycielki szkół podstawowych, które były zatrudniane przez rząd. Uzasadnienie rozszerzenia wahało się od rzekomej „niesprawiedliwości” gospodarstw domowych z dwoma dochodami (tj. że kobieta miałaby dochód niezależny od dochodu męża) do postrzeganej „niewłaściwości” kobiet w ciąży uczących małe dzieci, które… być może zaczęłyby zadawać krępujące pytania o to, skąd się biorą dzieci.

Co istotne, z perspektywy kulturowej, marriage bar było również zgodne z nauką Kościoła Rzymskokatolickiego, który uznawał podstawową rolę kobiety jako żony i matki, mocno osadzonej w domu. Ideologia ta została później skodyfikowana w artykule 41 Konstytucji Irlandii z 1937 r. (Bunreacht na hÉireann w jęz. irlandzkim), który stanowi: „Państwo rozpoznaje jej wartość poprzez życie, jakie zapewnia dom […]. Państwo powinno zatem dążyć do zapewnienia, aby matki nie były zmuszane przez konieczność ekonomiczną do angażowania się w pracę, zaniedbując swoje obowiązki domowe”.

W sektorze prywatnym przestrzeganie bariery statusu mężatki było najbardziej rozpowszechnione w zawodach klasy średniej i wyższej, gdzie wynagrodzenie mężczyzny w tego typu zawodach prawdopodobnie wystarczyło na utrzymanie całej rodziny.

Innymi słowy, dlaczego jakakolwiek kobieta miałaby chcieć lub potrzebować być zatrudniona, skoro nie było ku temu żadnego finansowego powodu? Co więcej, zgodnie z ówczesnym rozumowaniem, kobieta, która była zatrudniona na pełny etat, nie mogła wykonywać innych obowiązków domowych, mimo że wiele z nich było prawdopodobnie wykonywanych przez najemną służbę w gospodarstwach domowych, które mogły sobie pozwolić na ich zatrudnienie. Pokojówki i kucharki były zazwyczaj młodymi niezamężnymi dziewczętami i kobietami, zwykle mieszkającymi z rodziną, która je zatrudniała.

Z drugiej strony, w wielu niżej płatnych pracach w sektorze prywatnym, w fabrykach i sektorze usług, bariery statusu mężatki nie miały zastosowania, a wiele zamężnych kobiet było zatrudnionych w takich pracach na dłuższą metę i wnosiło znaczący wkład finansowy w dochód gospodarstwa domowego. Jak na ironię, takie zamężne pracujące kobiety były często piętnowane lub uważane za nieszczęśliwe, ponieważ nie wyszły za męża, który mógł samodzielnie zarobić wystarczająco na utrzymanie, co powodowało, że praca żony uzupełniała dochód rodziny.

Ogólnie jednak odsetek zamężnych Irlandek, które były zatrudnione, pozostawał bardzo niski. Według irlandzkiego spisu powszechnego z 1966 r. tylko 9 proc. zamężnych kobiet stwierdziło, że są „pracujące zarobkowo”.

Jednak wiele zamężnych kobiet angażowało się w prace dorywcze, takie jak sprzątanie i opieka nad dziećmi, które zwykle były opłacane gotówką, a zatem nie były oficjalnie rejestrowane jako dochód, więc trudno jest oszacować, w jakim stopniu była to powszechna praktyka.

Z perspektywy czasu, łatwo jest zadać pytanie, dlaczego marriage bar był tak długo akceptowany w Irlandii, nawet po zniesieniu takich praktyk w innych krajach. Jednak dominujące i akceptowane normy, wartości i stereotypy związane z płcią w tamtych czasach były tak duże, że przez dziesięciolecia praktyki marriage bar nie napotykały prawie żadnego znaczącego sprzeciwu.

Jednak pod koniec lat sześćdziesiątych, wraz z rozwojem ruchu feministycznego w całym świecie zachodnim, zaczęły narastać apele o zniesienie bariery małżeńskiej w Irlandii, kierowane przez różne grupy kobiet, w tym Irlandzki Ruch Wyzwolenia Kobiet, Irlandzkie Stowarzyszenie Gospodyń Domowych i Irlandzkie Stowarzyszenie Hrabianek.

Wreszcie, 31.07.1973 r. bariera ta została oficjalnie zniesiona dla kobiet pracujących w sektorze publicznym, zgodnie z zaleceniem irlandzkiej rządowej Komisji ds. Statusu Kobiet, czyniąc Irlandię jednym z ostatnich krajów, które zakończyły tę praktykę, wyznaczając początek nowej ery możliwości zatrudnienia i długoterminowych perspektyw kariery dla irlandzkich kobiet.

Reakcje na zniesienie bariery statusu mężatki były jednak mieszane. Niektórzy przewidywali wyższe wskaźniki bezrobocia wśród młodych ludzi, podczas gdy inni z zadowoleniem przyjęli jej zniesienie.

W 1974 r. bariera małżeńska została zniesiona dla kobiet zatrudnionych przez władze lokalne i An Garda Síochána, która zatrudniła pierwsze kobiety dopiero w 1958 roku.

Warto jednak zauważyć, że przepisy nakazujące równe płace dla kobiet wykonujących ten sam rodzaj pracy co mężczyźni, weszły w życie dopiero w 1976 r., a bariery małżeńskie w sektorze prywatnym nie zostały w pełni zniesione aż do wprowadzenia przepisów antydyskryminacyjnych w 1977 roku.

RB