Zakaz oglądania

Krótka historia cenzury filmowej w Irlandii

W czasie, gdy Irlandia uniezależniła się od Wielkiej Brytanii w 1922 r. i powstało Wolne Państwo Irlandzkiego („Saorstát Éireann” w języku irlandzkim), filmy stawały się popularną i niedrogą formą rozrywki. W miastach takich jak Dublin, Cork i Limerick powstało wiele kin, oferując irlandzkiej publiczności szeroki wybór filmów, w tym najnowsze premiery z Hollywood, Wielkiej Brytanii i innych krajów europejskich.

Wraz z rosnącym zamiłowaniem do filmów, większość rządów podjęła działania w celu uregulowania rodzaju treści oglądanych przez ich obywateli, aby obrazy i tematy wyświetlane na ekranie nie mogły obrazić widzów, naruszyć ich wartości moralnych – lub, co gorsza, potencjalnie podżegać do powstania przeciwko aktualnej władzy.

W 1912 r. została założona Brytyjska Rada Cenzorów Filmowych (BBFC) jako organizacja pozarządowa odpowiedzialna za krajową klasyfikację i cenzurę filmów wyświetlanych w kinach w całej Wielkiej Brytanii.

11 lat później rząd nowego Wolnego Państwa Irlandzkiego nie tracił czasu na przygotowanie Ustawy o cenzurze filmów z 1923 r., przyjętej 16 lipca. Ustawodawstwo ustanowiło oficjalnego cenzora filmów w kraju oraz 9-osobową Komisję Odwoławczą ds. Cenzury Filmów, w skład której wchodził co najmniej jeden ksiądz katolicki i jeden pastor protestancki, i stanowiło, że żaden film nie może być wyświetlany publicznie bez uzyskania certyfikatu zatwierdzenia.

Zgodnie z warunkami ustawy, filmy uznane za „nieprzyzwoite, obsceniczne lub bluźniercze” lub „sprzeczne z… lub podważające moralność publiczną” miały zostać zredagowane. Czasem odmawiano im przyznania certyfikatu.

Przez następne 17 lat to głównie opinia jednego człowieka na temat zalet filmu (lub ich braku) decydowała o tym, co irlandzcy widzowie mogli oglądać w kinach. Nazywał się on James Montgomery i do 1940 r. pełnił funkcję pierwszego irlandzkiego cenzora filmowego.

Pod kierownictwem Montgomery’ego, który był pod silnym wpływem dominującej postawy wyższego duchowieństwa katolickiego, każdy film rozpatrywany przez jego biuro był postrzegany jako potencjalnie posiadający zły wpływ na moralność.

Montgomery był z zawodu inżynierem, a jego nominacja na cenzora wynikała z jego powiązań politycznych. Później stwierdził, że dwie rzeczy, które miał na uwadze przy podejmowaniu decyzji o odrzuceniu filmów, to biblijne Dziesięć Przykazań oraz bajka starożytnego greckiego pisarza Ezopa o człowieku, który próbował zadowolić wszystkich, ale nie udało mu się zadowolić nikogo.

Ta „filozofia” cenzury prowadziła do częstych sporów z dystrybutorami filmowymi, którzy sprzeciwiali się surowości Montgomery’ego, narzekając, że odrzuca on zbyt wiele filmów i nie ma wystarczająco szerokiego spojrzenia na tematy i wątki związane z życiem codziennym. Najsilniejsze zastrzeżenia Montgomery’ego dotyczyły częściowej nagości, zmysłowości, pijaństwa, przemocy, wulgaryzmów i wszystkiego, co mogło być interpretowane jako antykatolickie.

Podczas kadencji Montgomery’ego jako cenzora, niektóre filmy uważane obecnie za klasyki zostały poddane znacznym cięciom lub całkowicie zakazane.

W 1932 r. komedia braci Marx „Monkey Business” („Małpi interes”) otrzymała certyfikat dopiero po 16 nieokreślonych cięciach, które prawdopodobnie dotyczyły dialogów lub żartów zawierających seksualne podteksty. Cenzorzy obawiali się również, że film „zachęci do anarchistycznych tendencji”.

W tym samym roku klasyczny film gangsterski Howarda Hawkesa „Scarface” („Człowiek z blizną”) został zakazany i odmówiono mu certyfikatu ze względu na nadmierną przemoc, gloryfikację gangsterskiego stylu życia, a także implikację kazirodczego związku między głównym bohaterem a jego siostrą. Warto zauważyć, że ponad dwadzieścia lat później film nadal był zbyt obraźliwy dla cenzury i został ponownie zakazany w 1953 r., i ponownie odmówiono mu certyfikatu.

Jedną z najsłynniejszych ofiar surowego podejścia Montgomery do cenzury był film „Gone with the Wind” („Przeminęło z wiatrem”) (1939). Montgomery zażądał tak wielu cięć (w tym usunięcia całej sceny przedstawiającej poród), że dystrybutorzy początkowo wycofali film, zanim ostatecznie przyznano mu certyfikat. Jednak przy oryginalnym czasie trwania wynoszącym ponad 3 godziny i 40 minut, widzowie prawdopodobnie nie zauważyli cięć, niezależnie od ich zakresu.

W listopadzie 1940 r. Mongomery przeszedł na emeryturę jako cenzor i został zastąpiony przez jeszcze bardziej rygorystycznego człowieka, dr Richarda Hayesa, z zawodu lekarza medycyny, który od 1934 r. pełnił również funkcję dyrektora prestiżowego dublińskiego Abbey Theatre. W swoim pierwszym oficjalnym raporcie wydanym w styczniu 1941 r., Hayes dodał słynny „lubieżny taniec” do swojej listy scen, które powinny zostać zmontowane lub całkowicie usunięte z każdego filmu.

W tym czasie trwała II wojna światowa, ale Irlandia zadeklarowała neutralność w konflikcie, co również miało wpływ na politykę cenzury filmowej, ponieważ rząd nie chciał dopuścić do wyświetlania filmów, które faworyzowałyby jedną lub drugą stronę konfliktu, a tym samym potencjalnie obrażałyby jakikolwiek obcy rząd. Słynny film Charliego Chaplina „The Great Dictator” (1940) („Dyktator”) został zakazany, ponieważ jego satyryczny portret Aldolfa Hitlera z pewnością obraziłby niemiecki rząd, czego Taoiseach Eamon De Valera nie chciał ryzykować.

Nawet klasyczny dramat romantyczny „Casablanca”, z Humpheyem Bogartem i Ingrid Bergman w rolach głównych, nie uniknął cenzorskich nożyczek. W marcu 1943 r. został on zakazany między innymi za przedstawienie nazistowskich Niemiec w „złowrogim świetle”. Po zakończeniu wojny film został ostatecznie wyświetlony w czerwcu 1945 r., ale ze znacznymi cięciami, w tym kilkoma kluczowymi liniami dialogowymi podczas finałowej sceny filmu. Usunięto również dialog, w którym Elsa deklaruje miłość do Ricka, co zostało wycięte ze względu na fakt, że Elsa była mężatką, a według cenzorów żadna moralna mężatka nie mogłaby być przecież zakochana w innym mężczyźnie.

Jak na ironię, często zdarzało się, że film, który został znacznie okrojony lub całkowicie zakazany w Irlandii, można było obejrzeć w wersji nieocenzurowanej (lub mniej ocenzurowanej) w brytyjskich kinach, w zależności od decyzji Brytyjskiej Rady Cenzorów Filmowych. Oznaczało to, że ci, którzy nie mogli podróżować do Irlandii Północnej, zwłaszcza do Belfastu, mogli zobaczyć je tylko w ocenzurowanych wersjach w Irlandii.

W latach 60. ogólne podejście do cenzury filmowej w Irlandii można było określić jako bardziej liberalne w porównaniu z poprzednimi dekadami, ale wiele znaczących filmów nadal było cenzurowanych, w tym filmowa adaptacja powieści Jamesa Joyce’a „Ulisses” z 1967 r., która została zakazana za „wywrotowość wobec moralności publicznej”, a następnie zakazana po raz drugi w 1975 r. Co ciekawe, film nie był grany w Irlandii aż do 2001 roku.

Istniała jednak luka prawna, która pozwalała na wyświetlanie filmów bez certyfikatu z biura cenzury. Ograniczenia, które miały zastosowanie do kin komercyjnych, nie dotyczyły „prywatnych” pokazów filmów w tak zwanych „klubach filmowych”, w takich miejscach jak Irish Film Society, a później Irish Film Theatre w Dublinie, które przez dziesięciolecia specjalizowały się w pokazywaniu wersji filmów, które nie były cięte i nie były pokazywane gdzie indziej w Irlandii.

Od końca lat 80. liczba filmów, które zostały zakazane, znacznie spadła, z kilkoma godnymi uwagi wyjątkami, w tym dwoma filmami Monty Pythona: „The Life of Brian” („Życie Birana”) – zakazany w kwietniu 1980 r., ale uchylony przez Films Appeal Board w sierpniu 1987 r. i „The Meaning of Life” („Sens życia według Monty Pythona”) – zakazany w czerwcu 1983 r., ale uchylono zakaz w 1990 r.).

Co ciekawe, oficjalne dane opublikowane przez Biuro Cenzorów Filmowych pokazują, że od lat dwudziestych do osiemdziesiątych XX w. ok. 2500 filmów otrzymało zakaz wyświetlania w kinach, a ponad 11 000 filmów zostało w jakiś sposób zmienionych.

W latach 90., kiedy pojawiły się filmy na kasetach wideo VHS, a później DVD, zakazy dotyczące filmów były rzadkością. Jednak w październiku 1994 r. filmowi „Natural Born Killers” („Urodzeni mordercy”), wyreżyserowanego przez Olivera Stone’a i napisanego przez Quentina Tarantino, odmówiono wydania certyfikatu wystawienniczego ze względu na nadmiar przemocy, a zakaz obowiązywał do maja 2001 r.

Inny film napisany przez Tarantino „From Dusk Till Dawn” („Od zmierzchu do świtu”), został zakazany w maju 1996 r. z powodu „nieodpowiedzialnej i całkowicie nieuzasadnionej” przemocy oraz dużej ilości wulgaryzmów. W styczniu 2004 r. film uzyskał certyfikat uprawniający do wydania go w Irlandii na domowych nośnikach wideo.

W lipcu 2008 r. Irlandzki Urząd Cenzury Filmowej został przemianowany na Irlandzki Urząd Klasyfikacji Filmowej („Oifig Aicmithe Scannán na hÉireann” w jęz. irlandzkim) jako organizacja odpowiedzialna za cenzurę i klasyfikację filmów, programów telewizyjnych i gier wideo w Irlandii.

Dziś, w czasach, gdy prawie każdy film można łatwo kupić w sklepie lub obejrzeć online, głęboko niepokojące jest uświadomienie sobie, że przez dziesięciolecia niewielka liczba osób miała władzę określania, co jest uważane za „dopuszczalne” do wyświetlania w kinach.

Podobnie jak represyjne zasady, które miały zastosowanie do cenzury książek w Irlandii w tym samym okresie, strach przed obcymi mediami przez wielu samozwańczych „strażników moralności” był wszechobecny – niezależnie od tego, czy była to literatura, kino, radio, a później telewizja. Wszystkie formy mediów musiały być bardzo starannie zarządzane i regulowane, aby chronić społeczeństwo przed niemoralnymi wpływami, które mogłyby zachęcić ludzi do angażowania się w akty deprawacji – takich, jakie ludzie często robią w filmach.

RB