Ucieczka stulecia

Halloweenowa ucieczka helikopterem z więzienia Mountjoy

Gdyby ta historia wydarzyła się na kinowych ekranach, zostałaby uznana za niezwykle ciekawą, choć nieprawdopodobną fabułę, niemożliwą do wydarzenia w prawdziwym życiu. Jednak, jak mówi stare powiedzenie, czasami prawda jest dziwniejsza od fikcji.

To, co wydarzyło się w Irlandii w Halloween 1973 r. z pewnością nie było fikcją. Trzech więźniów, członków Tymczasowej Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA), uciekło z więzienia Mountjoy w Dublinie wsiadając do porwanego helikoptera, który wylądował na placu ćwiczeń w skrzydle D więzienia.

Ucieczka z największego irlandzkiego więzienia trafiła na pierwsze strony gazet na całym świecie. Stała się wielkim wstydem dla ówczesnego irlandzkiego rządu koalicyjnego, kierowanego przez premiera Liama Cosgrave’a. Co nie jest zaskoczeniem, została ostro skrytykowana przez partię opozycyjną Fianna Fáil.

Ale jak dokonano tego niemożliwego wyczynu? Jak to zaplanowano? Kto się do tego przyczynił? Ponad 50 lat później, te pytania wciąż pozostają bez odpowiedzi. Największa i najgłośniejsza ucieczka z irlandzkiego więzienia pozostaje zatem tajemnicą.

Ten incydent wydarzył się jednak w niezwykle specyficznym kontekście historycznym. Z tego powodu, dla wielu stał się symbolem. Aby to zrozumieć, należy spojrzeć na ówczesną sytuację polityczną w Republice Irlandii i Irlandii Północnej.

Pod koniec 1973 r. polityczny i nacjonalistyczny konflikt dotyczący statusu Irlandii Północnej, znany jako „Kłopoty”, trwał już od wielu lat. Stronami sporu byli „unioniści” lub „lojaliści”, którzy opowiadali się za pozostaniem Irlandii Północnej w Zjednoczonym Królestwie, oraz „nacjonaliści” lub „republikanie”, których marzeniem była niepodległa Irlandia składająca się ze wszystkich 32 hrabstw.

Sprawę komplikował fakt, że pierwsza grupa była w przeważającej mierze protestancka, podczas gdy druga – katolicka. Przez to, Kłopoty często były opisywane jako sekciarski konflikt „religijny”, chociaż był to zasadniczo konflikt polityczny między grupami, które miały diametralnie przeciwne poglądy.

Podczas gdy większość nacjonalistów i unionistów nie popierała stosowania przemocy, kampania terrorystyczna prowadzona przez uzbrojone republikańskie i lojalistyczne grupy paramilitarne spowodowała, że rząd brytyjski wysłał żołnierzy armii brytyjskiej do Belfastu i innych obszarów w Irlandii Północnej. Chciał w ten sposób zapewnić bezpieczeństwo oraz utrzymać porządek publiczny, gdy konflikt stawał się coraz bardziej gwałtowny.

Po wybuchu konfliktu pod koniec lat 60-tych, Tymczasowa Irlandzka Armia Republikańska (IRA) przeprowadziła kampanię zbrojną, której celem było utworzenie zjednoczonej Irlandii poprzez zakończenie statusu Irlandii Północnej jako części Zjednoczonego Królestwa. W wyniku rosnącego poziomu przemocy w Irlandii Północnej, w sierpniu 1971 r. wprowadzono tam internowanie w więzieniu bez procesu.

W międzyczasie w Republice Irlandii rząd koalicyjny kierowany przez Taoiseacha Liama Cosgrave’a z partii politycznej Fine Gael próbował stawić czoła i kontrolować działalność IRA w ramach swojej jurysdykcji. Fine Gael doszła do władzy w wyborach powszechnych w lutym 1973 r., obiecując podczas kampanii wyborczej zaostrzenie walki z przestępczością i utworzenie rządu koalicyjnego z Partią Pracy. Cosgrave został Taoiseachem 14.03.1973 r.

W poprzednim roku, w maju 1972 r., Republika Irlandii powołała Specjalny Sąd Karny (SCC) – An Chúirt Choiriúil Speisialta po irlandzku. Był to sąd bez ławy przysięgłych składający się z trzech sędziów, ustanowiony na mocy art. 8 Konstytucji Irlandii.

Ten akt prawny pozwalał rządowi na ustanowienie „sądów specjalnych” o szerokich uprawnieniach, gdy „sądy powszechne są nieodpowiednie do zapewnienia skutecznego wymiaru sprawiedliwości”. SCC miały zajmować się sprawami związanymi z „terroryzmem” i priorytetowymi sprawami dotyczącymi zorganizowanych grup przestępczych.

Przed majem 1972 r. „ochotnicy” IRA w Republice Irlandii byli sądzeni w normalnych sądach. Utworzenie Specjalnego Sądu Karnego nastąpiło po serii regionalnych spraw sądowych, w których ochotnicy IRA zostali uniewinnieni lub otrzymali łagodne wyroki od przychylnych ław przysięgłych i sędziów. Spekuluje się również, że ówcześnie rząd brytyjski mógł wywierać presję na irlandzki rząd, aby ten podjął zdecydowane działania przeciwko IRA. Wówczas nie był to publicznie znany fakt, jednakże z perspektywy czasu wydaje się całkiem prawdopodobny.

W rezultacie wielu członków IRA zostało aresztowanych przez An Garda Síochána i oskarżonych o przynależność do grupy, o przestępstwo na mocy Ustawy o przestępstwach przeciwko państwu (1939). Oskarżeni zostali osądzeni przez Specjalny Sąd Karny w Dublinie i skazani, a przynależność do IRA wiązała się z obowiązkowym minimalnym wyrokiem jednego roku więzienia.

We wrześniu 1973 r. szef sztabu IRA Seamus Twomey stanął przed Specjalnym Sądem Karnym oskarżony o członkostwo w IRA i oświadczył, że odmawia uznania „tego probrytyjskiego sądu zdrajców”. Został uznany winnym i otrzymał wyrok pięciu lat więzienia.

Do października 1973 r. Twomey i inni starsi przywódcy IRA, którzy stają się bohaterami tego artykułu: Joe B. O’Hagan i Kevin Mallon, byli przetrzymywani w więzieniu Mountjoy w Dublinie.

IRA natychmiast zaczęła snuć plany uwolnienia Twomeya, O’Hagana i Mallona z więzienia. Nie wiadomo, kto pierwszy zaproponował użycie helikoptera w celu ułatwienia ucieczki, ale najwyraźniej ktoś widział taką ucieczkę z więzienia za pomocą helikoptera w filmie i wierzył, że taki plan, jeśli zostanie wykonany prawidłowo, jest wykonalny. Wkrótce pomysł został zatwierdzony.

29.10.1973 r. dobrze ubrany mężczyzna z amerykańskim akcentem, nazywający siebie „Panem Leonardem”, podszedł do kierownika firmy Irish Helicopters na lotnisku w Dublinie, mówiąc, że jest zainteresowany wynajęciem helikoptera do zdjęć lotniczych w hr. Laois. Po zapoznaniu się z flotą helikopterów firmy, Leonard umówił się na wynajem pięciomiejscowego Alouette II (helikopter produkcji francuskiej, używany w tym czasie przez wojsko francuskie, niemieckie i szwajcarskie) na 31 października.

Prawdopodobnie rezerwacja została opłacona z góry gotówką, ale najwyraźniej mężczyzna nie musiał przedstawiać żadnych dokumentów tożsamości, takich jak paszport, aby zweryfikować swoją tożsamość w celu dokonania rezerwacji. Do dzisiaj nie wiemy kim był.

Dwa dni później Leonard przybył do Irish Helicopters i został przedstawiony pilotowi helikoptera, kapitanowi Thompsonowi Boyesowi. Boyes został poinstruowany, aby polecieć na pole w Stradbally w hr. Laois w celu odebrania sprzętu fotograficznego Leonarda, którego z jakiegoś powodu mężczyzna nie zabrał ze sobą na lotnisko.

Wkrótce po wylądowaniu na polu w Stradbally, helikopter został otoczony przez kilku uzbrojonych, zamaskowanych mężczyzn, którzy wyłonili się zza pobliskich drzew. Boyesowi powiedziano, że nie stanie mu się krzywda, jeśli będzie postępował zgodnie z ich instrukcjami. Leonardowi kazano wysiąść z helikoptera, po czym odszedł z jednym z uzbrojonych mężczyzn. Jeden z nich, uzbrojony w pistolet i karabin, wspiął się na pokład maszyny.

Boyes został poinstruowany, aby lecieć w kierunku Dublina wzdłuż linii kolejowych i Kanału Królewskiego (Royal Canal). Nakazano mu nie rejestrować trasy lotu w kontroli ruchu lotniczego na lotnisku w Dublinie. Gdy śmigłowiec zbliżał się do Dublina, Boyes został poinformowany o planie ucieczki i poinstruowany, by wylądować na placu ćwiczeń w skrzydle D w więzieniu Mountjoy, gdzie w tym czasie grupa więźniów rozgrywała mecz piłki nożnej.

Krótko po godzinie 15:35 helikopter wylądował na placu ćwiczeń, a Kevin Mallon pomagał pilotowi usadowić maszynę niczym kontroler ruchu naziemnego. Strażnik więzienny na służbie początkowo nie podjął żadnych działań, ponieważ myślał, że w helikopterze jest Minister Obrony, Paddy Donegan. Po tym, jak więźniowie otoczyli ośmiu strażników więziennych pełniących służbę na dziedzińcu i wybuchły walki, stało się jasne, że trwa próba ucieczki. Podczas gdy inni więźniowie powstrzymywali strażników, Twomey (54 l.), Mallon (36 l.) i O’Hagan (51 l.) wsiedli do helikoptera i odlecieli. Według różnych relacji, ucieczka trwała mniej niż minutę.

Helikopter poleciał na północ i wylądował na nieużywanym torze wyścigowym w dzielnicy Baldoyle w Dublinie, gdzie z uciekinierami spotkali się członkowie Brygady Dublińskiej IRA. Boyes został uwolniony bez żadnych obrażeń, a uciekinierzy wsiedli do ukradzionej wcześniej taksówki, a następnie przetransportowani do tzw. „bezpiecznych domów”, gdzie się ukryli.

Wzburzony Taoiseach Liam Cosgrave oświadczył, że „nie znajdzie się kryjówka” dla uciekinierów i rozpoczęła się obława z udziałem 20 tysięcy członków Irlandzkich Sił Obronnych i An Garda Síochána choć przez pewien czas żadnego z trzech więźniów nie udało się zatrzymać.

Nic dziwnego, że ta ucieczka więźniów w halloweenowe popołudnie trafiła na pierwsze strony gazet na całym świecie i kompromitowała rząd Cosgrave’a, który został skrytykowany za „niekompetencję w kwestiach bezpieczeństwa” przez partię opozycyjną Fianna Fáil.

IRA wydała następnie oświadczenie w sprawie ucieczki, które brzmiało: „Trzech republikańskich więźniów zostało uratowanych z więzienia Mountjoy w środę. Operacja zakończyła się pełnym sukcesem, a mężczyźni są teraz bezpieczni, pomimo masowej obławy”.

Co ciekawe, po ucieczce Twomey udzielił wywiadu na wyłączność popularnemu niemieckiemu magazynowi „Der Spiegel”, opublikowanego w 47 numerze z 19 listopada 1973 r., w którym reporter powiedział, że „ludzie w całej Europie żartowali z tego incydentu jako ucieczki stulecia”.

Irlandzki zespół The Wolfe Tones szybko napisał piosenkę celebrującą ucieczkę, zatytułowaną „The Helicopter Song”, która została natychmiast zakazana przez irlandzki rząd. Mimo to znalazła się na szczycie irlandzkiej listy przebojów muzyki popularnej, sprzedając się w 12 tys. egzemplarzy w ciągu tylko jednego tygodnia.

Ucieczka spowodowała, że wszyscy więźniowie IRA przetrzymywani w więzieniu Mountjoy zostali przeniesieni 9.11.1973 r. do więzienia o zaostrzonym rygorze w Portlaoise w hr. Laois. Obrzeża więzienia były teraz patrolowane i strzeżone przez członków irlandzkiej armii, a druty kolczaste zostały wzniesione nad dziedzińcem więzienia jako środek odstraszający przed wszelkimi przyszłymi próbami ucieczki przy użyciu helikopterów.

Kevin Mallon został schwytany na imprezie Gaelic Athletic Association (GAA) w hotelu niedaleko Portlaoise 10.12.1973 r. i następnie osadzony w więzieniu Portlaoise. Co ciekawe, uciekł z tego więzienia podczas kolejnej masowej ucieczki 18.08.1974 r., kiedy to dziewiętnastu więźniów uciekło po pokonaniu strażników i użyciu ładunku wybuchowego z nitrogliceryną do przebicia się przez bramy. Został ponownie schwytany w dzielnicy Dublina, Foxrock, w styczniu 1975 r. i ponownie trafił do więzienia Portlaoise. Obecnie ma prawie 80 lat i mieszka w okolicach Dublina.

Joe B. O’Hagan został dopiero schwytany na początku 1975 r. w Dublinie i osadzony w więzieniu Portlaoise. Po zakończeniu pierwotnego dwunastomiesięcznego wyroku został skazany na kolejne dwa lata pozbawienia wolności za ucieczkę helikopterem z więzienia Mountjoy. Zmarł na wolności 23.04.2001 r.

Twomey przebywał na wolności aż do 2.12.1977 r., kiedy to został zauważony w samochodzie na przedmieściach Dublina w Sandycove przez detektywów Gardy, którzy prowadzili dochodzenie w sprawie transportu broni po otrzymaniu informacji od policji w Belgii. Twomey odjechał po zauważeniu funkcjonariuszy, ale został schwytany w centrum Dublina po szybkim pościgu samochodowym. Był również więziony w więzieniu Portlaoise aż do jego zwolnienia w 1982 r. Zmarł 12.09.1989 r.

Warto zauważyć, że tożsamość „pana Leonarda”, który zarezerwował helikopter, pozostaje tajemnicą. Mimo, że schwytani uciekinierzy odbywali kary za ucieczkę i ucieczkę helikopterem, źródła nie podają, aby ktokolwiek został oskarżony o porwanie helikoptera.

RB

FOTO 1: Geodezyjna mapa Dublina z kompleksem więziennym Mountjoy z zaznaczonym miejscem wylądowania helikoptera [red.], Ordnance Survey of Ireland, domena publiczna, digital.ucd.ie

FOTO 2: Francuski helikopter Aérospatiale Alouette II, ten sam model, który został użyty podczas ucieczki z więzienia Mountjoy 31 października 1973 r. Autor zdjęcia: Peter Bakema, Wikipedia, CFDL 1.2 GNU Free Documentation License 1.2