Irlandzka Nowa Fundlandia

Najbardziej irlandzkie miejsce poza Irlandią

Na przestrzeni wieków Irlandczycy emigrowali z różnych powodów. Obecnie znaczna liczba osób irlandzkiego pochodzenia znajduje się między innymi w Ameryce Północnej i Południowej, na Karaibach, a także w Australii.

Jest jednak jeden obszar geograficzny, na którym Irlandczycy odcisnęli swoje wyraźne piętno, zarówno pod względem fizycznym, kulturowym, jak i genetycznym. W XXI w., setki lat po tym, jak pierwsze fale irlandzkich emigrantów zaczęły zakładać tam stałe osady, wyspa Nowa Fundlandia, obecnie prowincja Kanady, została nazwana najbardziej irlandzkim miejscem na świecie. Ostatnie badania przeprowadzone przez naukowców z Irlandii i Kanady potwierdzają tę tezę.

Położona u północno-wschodniego wybrzeża kontynentu północnoamerykańskiego wyspa Nowa Fundlandia zajmuje powierzchnię 108 860 km kw., co czyni ją o 29 proc. większą od Irlandii. Krajobraz wyspy w wielu miejscach przypomina irlandzki, jej linię brzegową pokrywają wysokie klify, skaliste wybrzeża, ale klimat jest jednak znacznie surowszy niż w Irlandii. Deszcze, mgły, wichury i duża wilgotność powietrza są tutaj na porządku dziennym przez cały rok, ale w miesiącach zimowych utrzymują się niskie temperatury poniżej zera i pojawiają się burze śnieżne.

Nowa Fundlandia była od dawna zamieszkana przez rdzenny lud Inuitów, Beothuk, który obecnie wymarł. Przypuszcza się, że wyspę prawdopodobnie odwiedził islandzki odkrywca Leif Erikson. W XI w. założył tam osadę podczas podróży na południe. Pierwsi Europejczycy, którzy tam zawitali, byli Norwegami (Wikingami) i zbudowali tymczasową bazę w pobliżu najbardziej wysuniętego na północ krańca wyspy, znanego dziś jako Przylądek Norman. Jej wiek szacuje się na blisko 1000 lat. Miejsce to jest uważane za jedyny niepodważalny dowód prekolumbijskich kontaktów między Starym i Nowym Światem, z wyłączeniem kontaktów Norwegów z Inuitami na Grenlandii.

W 1497 r. wenecki odkrywca John Cabot (Giovanni Caboto), który pracował na zlecenie brytyjskiego króla Henryka VII, odkrył nową wyspę (Newfundland) i oddał ją w posiadanie Anglii. Minęło jednak ponad sto lat, zanim pierwsza oficjalna angielska osada została tam założona w St. John’s w 1610 r.

Na początku XVI w. francuscy, hiszpańscy i portugalscy rybacy łowili na wodach Nowej Fundlandii, które były obfite, zwłaszcza w dorsze, i zakładali różne główne obozy wzdłuż wybrzeża, z których rozpoczynali wyprawy rybackie.

Lata XVI wieku były naznaczone trwającym konfliktem w Europie i Ameryce Północnej między Anglią a Francją, która również zaznaczyła swoją obecność w Nowej Fundlandii, zakładając tam pierwszą francuską kolonię w Placentia Bay w 1662 r. 30 lat później Francuzi zdobyli i spalili St. John’s.

W 1713 r. traktat z Utrechtu między Anglią a Francją uznał królową Annę za prawowitego władcę Anglii i oficjalnie zakończył francuskie wsparcie dla roszczeń jakobintów do brytyjskiego tronu. Pod względem terytorialnym traktat zaowocował znacznymi ustępstwami Francji w odniesieniu do jej posiadłości w Ameryce Północnej i obejmował zrzeczenie się przez Francję wszelkich roszczeń do Nowej Fundlandii i ewakuację bazy w Placentia Bay. Mimo to, francuscy rybacy zachowali pewne prawa do połowów wzdłuż wybrzeży Nowej Fundlandii.

W międzyczasie, począwszy od 1675 r., statki z zachodniego wybrzeża Anglii często przybijały do portów wzdłuż południowego wybrzeża Irlandii, aby zbierać żywność i rekrutować irlandzkich pracowników do połowów transatlantyckich.

W tamtym czasie okres zatrudnienia większości irlandzkich pracowników migrujących był sezonowy i tymczasowy, a większość z nich stanowili młodzi mężczyźni pracujący na zlecenie dla angielskich kupców i rolników. Zazwyczaj pracowali przez rok lub dwa lata, czasami dłużej, a następnie wracali do Irlandii. Była to znacząca i ciągła migracja, która trwała nieprzerwanie przez pokolenia, osiągając szczyt w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XVII w., kiedy to ponad 100 statków i ok. 5 tysięcy mężczyzn opuściło irlandzkie porty, aby pracować w rybołówstwie, co uczyniło tę emigrację jednym z najbardziej znaczących ruchów Irlandczyków przez Atlantyk w XVIII wieku.

Początkowo tylko niewielka liczba młodych Irlandek emigrowała, ale z czasem ich liczba rosła. Sezonowe i tymczasowe migracje w celach zarobkowych powoli przekształciły się w stałą emigrację i tworzenie irlandzkich osad rodzinnych w Nowej Fundlandii. Wzrost irlandzkiej imigracji, w szczególności kobiet, w latach 1800-1835 i związany z tym naturalny wzrost populacji, pomógł zmienić społeczny, demograficzny i kulturowy charakter Nowej Fundlandii.

W 1836 r. rząd Nowej Fundlandii zlecił przeprowadzenie spisu ludności, który był najbardziej szczegółowym badaniem demograficznym tego rodzaju do tego czasu. Wśród ponad 400 udokumentowanych osad, Irlandczycy i ich potomstwo stanowili blisko połowę całkowitej populacji wynoszącej 75 843.

Zdecydowana większość irlandzkich imigrantów pochodziła z hr. Waterford, południowo-zachodniego Wexford, południowego Carlow, południowego Kilkenny, południowo-wschodniego Tipperary i południowo-wschodniego Cork. Jedynym znaczącym obszarem migracji poza południowo-wschodnim regionem Irlandii było miasto Dingle w odległym hr. Kerry.

Żadna inna prowincja w Kanadzie ani stan w Ameryce nie przyciągnęła tak dużej części imigrantów z tak zwartego geograficznie obszaru Irlandii przez tak długi czas.

W 1949 r., po referendum przeprowadzonym rok wcześniej, Nowa Fundlandia stała się prowincją Kanady, rozpoczynając nowy rozdział w długiej historii wyspy.

Nowa Fundlandia ma obecnie ok. pół miliona mieszkańców, a znaczna większość populacji nadal koncentruje się na półwyspie Avalon (nazwa mitologicznego celtyckiego raju) wzdłuż wschodniego wybrzeża, który obejmuje stolicę – St John’s.

Nadmorskie miasta na południu półwyspu Avalon są częścią tak zwanej „irlandzkiej pętli” (Irish Loop). Nawet dziś wielu lokalnych mieszkańców mówi z wyraźnym irlandzkim akcentem, mimo że ani oni, ani ich przodkowie nie mieszkali w Irlandii od pokoleń (a czasem stuleci).

W 2023 r. wspólne badanie przeprowadzone przez Royal College of Surgeons of Ireland (RCSI) i Sequence Bio, firmę genomiczną z siedzibą w St. John’s, przyniosło najbardziej szczegółową jak dotąd analizę genetyczną ludzi mieszkających w Nowej Fundlandii, która została opublikowana w czasopiśmie naukowym „Communications Biology”.

Badając profile genetyczne ok. 1800 ochotników z Nowej Fundlandii i porównując je z badaniami genetycznymi w Irlandii i Anglii, naukowcy wykazali, że znaczna część populacji Nowej Fundlandii może pochodzić od osadników, którzy migrowali głównie z południowo-wschodniej Irlandii i południowo-zachodniej Anglii przed trzema wiekami.

W przypadku niektórych osad na południu półwyspu Avalon, irlandzkie pochodzenie stwierdzono u 80 proc. populacji.

Ogólnie rzecz biorąc, Anglicy osiedlali się na północy półwyspu Avalon, a Irlandczycy na południu.

Według kanadyjskiego spisu powszechnego z 2006 r, 21 proc. populacji Nowej Fundlandii miało irlandzkie pochodzenie. Rzeczywista liczba jest jednak prawdopodobnie znacznie wyższa, ponieważ większość mieszkańców prowincji prawdopodobnie określiła swoje pochodzenie jako kanadyjskie, zamiast określać konkretną grupę etniczną.

Dr Edmund Gilbert, wykładowca w RCSI School of Pharmacy and Biomolecular Sciences, powiedział, że skład genetyczny mieszkańców Nowej Fundlandii jest wyjątkowy i niezwykły, dlatego jest tak interesujący dla genetyków.

Innym niezwykłym czynnikiem dla tego regionu jest to, jak mało było mieszanych małżeństw między osadnikami angielskimi i irlandzkimi.

Cytowany w zeszłym roku w artykule w „The Irish Times”, dr Gilbert powiedział, że społeczności angielskie i irlandzkie żyły osobno, ale obie społeczności historycznie były skłonne do trzymania się razem i życia w zgodzie.

Podział ten koreluje również z religią. Ci, którzy byli katolikami, silnie identyfikowali się ze swoimi irlandzkimi przodkami, podczas gdy ci, którzy mieli angielskie pochodzenie, byli głównie wyznania anglikańskiego.

Irlandzkie wpływy można dostrzec w wielu aspektach kultury Nowej Fundlandii, w tym w tradycyjnej muzyce (wiele nowofundlandzkich piosenek ludowych opartych jest na wcześniejszych irlandzkich melodiach ludowych) oraz sezonowych uroczystościach. Jako ostateczny dowód dumy z irlandzkiego dziedzictwa, Nowa Funlandia jako jedyna kanadyjska prowincja ustanowiła Dzień Świętego Patryka jako oficjalne święto państwowe!

Chociaż wiele krajów może pochwalić się większą liczbą osób pochodzenia irlandzkiego wśród swojej populacji, połączenie geografii Nowej Fundlandii, względnej izolacji i specyficznej historii gospodarczej doprowadziło do powstania wysoce skoncentrowanej irlandzkiej diaspory w przeciwieństwie do innych, która przetrwała, a tym samym przyniosła Nowej Fundlandii wyróżnienie i nazwanie jej najbardziej irlandzkim miejscem poza Irlandią.

RB

FOTO 1: Freepik

FOTO 2: Tablica w Waterford w Irlandii upamiętniająca tysiące irlandzkich imigrantów, którzy wypłynęli z miasta do Nowej Fundlandii, Wikipedia, Jcmurphy, domena publiczna, CC BY-SA 3.0