Holland Boat – pierwsza łódź podwodna

22.05.1878 r. był ciepłym wiosennym dniem w przemysłowym mieście Paterson w stanie New Jersey w USA. Podczas gdy ludzie wykonywali swoje codzienne obowiązki w fabrykach, biurach i innych lokalnych firmach, na obrzeżach miasta, nad brzegiem rzeki Passaic, miało miejsce niezwykłe i doniosłe wydarzenie.

Wczesnym rankiem, na oczach zdumionego tłumu, John Philip Holland, 37-letni imigrant urodzony w Irlandii, z zawodu nauczyciel, ubrany w trzyczęściowy garnitur i melonik, wszedł do dziwnie wyglądającej kanciastej rury wykonanej z nitowanego żeliwa, która ważyła ponad dwie tony i miała 14 stóp (2,7 m) długości.

Po wejściu do dziwnego wehikułu, Holland zamknął jego jedyny właz i ryzykując własnym życiem, przystąpił do zejścia w głębiny rzeki Passaic – statkiem, który zaprojektował i pomógł zbudować. Swój wynalazek nazwał po sobie „Holland Boat”. Była to pierwsza na świecie nowoczesna samobieżna łódź podwodna.

Napędzany silnikiem benzynowym o mocy zaledwie czterech koni mechanicznych, Holland Boat napędzał się przez prawie dziesięć minut pod wodą, zanim wynalazca został zmuszony do wynurzenia się po doświadczeniu niebezpiecznych problemów z silnikiem. Tragedii udało się jednak uniknąć, a test okazał się względnym sukcesem.

Choć wielu obserwatorów wyczynu Hollanda tego dnia prawdopodobnie nie w pełni rozumiało lub nie doceniało jego znaczenia, mężczyzna bez wątpienia wiedział, czego dokonał.

Po wielu latach wizjonerskiej wyobraźni i sumiennej, ciężkiej pracy, dziwnie wyglądający wynalazek Hollanda wkrótce uczynił go sławnym na całym świecie i zmienił bieg historii wojskowości, tworząc maszynę, która mogła pozostać pod wodą przez długi czas. Po uzbrojeniu i przejęciu przez amerykańskie wojsko, jego wynalazek wkrótce zapoczątkuje nową erę tego, co stało się znane jako wojna podwodna.

John Philip Holland urodził się 24.02.1841 r., jako drugi z czwórki braci, w maleńkiej nadmorskiej wiosce Liscannor w hr. Clare, gdzie ojciec Hollanda, John Senior, pracował dla Królewskiej Straży Przybrzeżnej. Nawet dziś, wioska ta liczy nieco ponad 100 mieszkańców.

W tamtym czasie obszar ten był w dużej mierze irlandzkojęzyczny, a Holland nie nauczył się mówić po angielsku, dopóki nie zaczął uczęszczać do szkoły podstawowej w lokalnej anglojęzycznej szkole St Macreehy’s National School.

Dorastając jako młody chłopiec pod koniec lat czterdziestych XIX w. podczas Wielkiego głodu w Irlandii, Holland cierpiał z powodu tak poważnego niedożywienia, że trwale uszkodziło to jego wzrok i sprawiło, że prawie oślepł, co uniemożliwiło mu spełnienie marzenia o zostaniu marynarzem. Jednak od ok. 12 roku życia Holland rozwinął fascynację projektowaniem statków i zaczął marzyć o stworzeniu czegoś dotąd niespotykanego: rodzaju łodzi, która mogłaby funkcjonować pod wodą.

W 1858 r., w wieku 17 lat, Holland zaczął uczęszczać do szkoły prowadzonej przez Irlandzkich Braci Chrześcijan w pobliskim mieście Ennistymon. Później został nauczycielem matematyki i uczył w kilku szkołach w całej Irlandii prowadzonych przez Braci Chrześcijan. Jednak w 1873 r., z powodu złego stanu zdrowia, zrezygnował z posady nauczyciela i jeszcze w tym samym roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.

Holland początkowo pracował dla firmy inżynieryjnej, ale powrócił do nauczania na kolejne sześć lat w katolickiej szkole St. John’s w Paterson w stanie New Jersey, który, podobnie jak wiele innych amerykańskich miast, był zamieszkany przez irlandzką społeczność i znajdował się zaledwie 34 km od Nowego Jorku, w którym zamieszkiwała ogromna diaspora irlandzka.

W 1873 r., niedługo po przybyciu do Stanów Zjednoczonych, podczas pobytu w Bostonie, Holland poślizgnął się i upadł na oblodzonym chodniku podczas burzy śnieżnej i złamał nogę w kilku miejscach, co spowodowało, że utykał. Spędzając kilka tygodni w szpitalu na rekonwalescencji, Holland udoskonalił swój pomysł i projekt tego, co miało stać się ulepszoną łodzią Holland Boat.

Jeszcze w tym samym roku i ponownie w 1875 r. Holland przedstawił swój projekt Marynarce Wojennej Stanów Zjednoczonych, ale jego propozycja tego dziwnego nowego typu jednostki morskiej, która wydawała się przypominać pomysł zaczerpnięty z popularnej powieści science fiction Juliusza Verne’a „20 000 mil podmorskiej żeglugi” (która została po raz pierwszy opublikowana w języku angielskim w 1872 r.), została odrzucona.

Prawdopodobnie brak jakiegokolwiek formalnego wykształcenia w zakresie mechaniki, inżynierii czy doświadczenia w dziedzinie wojskowości Hollanda, w połączeniu z jego słabym wzrokiem i wyraźnym utykaniem, nie wzbudzał zaufania wśród ludzi, którzy podejmowali decyzje w tak ważnych sprawach.

Wkrótce stało się jasne dla Hollanda, że aby ruszyć ze swoim pomysłem i odnieść komercyjny sukces, musi znaleźć sponsora, który sfinansuje jego trwające prace badawczo-rozwojowe. Ale kto mógłby być tą osobą lub osobami?

W tym momencie historia przybiera interesujący obrót. Fundusze, których Holland pilnie potrzebował, pochodziły bowiem z mało prawdopodobnego (i nieco nielegalnego) źródła: z kasy tak zwanego Bractwa Fenian, nazywanego zwykle po prostu jako „Fenianie”.

W XIX w. termin „Fenianin” był używany jako rodzaj obraźliwego określenia dla każdego, kto opowiadał się za irlandzkim „Home Rule”, czyli autonomicznym rządem. Jednak ten sam termin był często używany do opisania dużej, ale luźno zorganizowanej proirlandzkiej organizacji niepodległościowej, zwanej Irlandzkim Bractwem.
Irlandzkie Bractwo było przede wszystkim organizacją polityczną, ale posiadało również skrzydło paramilitarne, a jego celem było ustanowienie wolnej i niepodległej Republiki Irlandzkiej, najlepiej za pomocą strategii politycznych, ale w razie potrzeby, również z użyciem przemocy.

W latach 70-tych XIX w. Irlandzkie Bractwo wysłało dziesiątki tajnych agentów do Ameryki Północnej, z których kilku zostało wysłanych w okolice Nowego Jorku, w celu nawiązania kontaktu ze swoimi irlandzkimi rodakami w Stanach Zjednoczonych i podjęcia próby pozyskania ich wsparcia, w formie datków finansowych, w celu sfinansowania potencjalnego buntu przeciwko brytyjskim rządom.

W pewnym momencie, choć dokładne okoliczności pozostają tajemnicą, John Philip Holland nawiązał kontakt z agentami Fenian, którzy zgodzili się sfinansować rozwój jego projektu łodzi podwodnej. Jednak to, w jaki sposób udało mu się ich do tego przekonać, pozostaje jeszcze większą tajemnicą.

Jest jednak wysoce prawdopodobne, że to, co zrobiło na nich wrażenie, to potencjał podwodnej łodzi Hollanda (lub być może ich floty) jako wielkiego atutu militarnego dla ich organizacji, który pewnego dnia byłby w stanie wyrządzić ogromne szkody brytyjskim statkom.

Chociaż pierwsze wodowanie okrętu podwodnego Holland #1 w maju 1878 r. nie zakończyło się pełnym sukcesem, Holland doskonalił prototyp. W 1881 r. w końcu udoskonalił swoją koncepcję okrętu podwodnego i szybko przemianował go na „Fenian Ram”. Wkrótce jednak Holland i Fenianie rozstali się na stałe, najwyraźniej z powodu wstrzymania dofinansowania jego projektu przez organizację.

Niezrażony Holland kontynuował ulepszanie swoich projektów i pracował nad kilkoma innymi eksperymentalnymi łodziami, które nie zostały zaakceptowane przez Marynarkę Wojenną Stanów Zjednoczonych.

W 1896 r. Holland założył firmę Torpedo Boat Company i ostatecznie odniósł sukces z projektem nazwanym „Holland VI”, zwodowanym 17.05.1897 roku.

Był to pierwszy okręt podwodny, który miał moc pozwalającą na operowanie w zanurzeniu na znaczną odległość, a także pierwszy, który połączył silniki elektryczne do pływania w zanurzeniu i silniki benzynowe do użytku na powierzchni.

Po przejściu serii rygorystycznych testów projekt został zakupiony przez US Navy 11.04.1900 r. za kwotę 150 tysięcy dolarów amerykańskich. Ogromna suma mogła zapewnić Hollandowi finansową niezależność

Pierwszy zakupiony przez amerykańską marynarkę wojenną statek został oficjalnie przyjęty przez służby 12.10.1900 r. jako USS Holland.

W niedługim czasie marynarka wojenna zamówiła siedem takich samych łodzi, z czego pięć zbudowano w Crescent Shipyard w Elizabeth w stanie New Jersey, a dwie w Union Iron Works w Kalifornii.

Jak na ironię, po obejrzeniu okrętu Hollanda w akcji, brytyjska Royal Navy nakazała rozpoczęcie produkcji Holland Boats, a HMS Holland stał się pierwszym nowoczesnym okrętem podwodnym we flocie Royal Navy.

Ten sam projekt okrętu podwodnego został później przyjęty przez marynarki wojenne innych krajów, w tym Cesarską Japońską Marynarkę Wojenną, która zamówiła pięć okrętów podwodnych. Okręty wyprodukowane dla Japończyków wykorzystywały zmodyfikowaną wersję tego samego podstawowego projektu Holland VI, ale były o ok. 3 m dłuższe, osiągając długość 19 m.

Wreszcie, po dziesięcioleciach poświęcenia i ciężkiej pracy, na początku XX w. John Philip Holland zajął należne mu miejsce w historii jako wynalazca nowoczesnego okrętu podwodnego.

Jednak pomimo wielkiego sukcesu, Holland nie spoczął na laurach i do końca życia kontynuował pracę nad kolejnymi projektami i wynalazkami.

W ciągu swojego życia otrzymał w sumie 24 patenty od Urzędu Patentowego Stanów Zjednoczonych, nie tylko za swoje projekty łodzi podwodnych, ale także m.in. za unikalną śrubę napędową, mechanizm sterujący i „wskaźnik wizualny”, który pokazywał stopień nachylenia i głębokość zanurzenia łodzi podwodnej.

Niezwykły talent Hollanda nie ograniczał się do projektowania łodzi podwodnych. Jego ostatni projekt, złożony 2.12.1907 r. i przyznany 14.01.1913 r. – U.S. patent 1,050,654, dotyczył „latającej maszyny”.

John Philip Holland zmarł 12.08.1914 r., niecałe dwa tygodnie po rozpoczęciu I wojny światowej.

Warto zauważyć, że dokładnie w tym samym czasie, gdy on rozwijał i doskonalił swoje łodzie Holland Boats dekady wcześniej w New Jersey, niemieccy inżynierowie tysiące mil dalej, nieznani Hollandowi, również pracowali nad własnymi projektami okrętów podwodnych, które ostatecznie stały się niechlubnymi U-bootami niemieckiej marynarki wojennej z pierwszej i drugiej wojny światowej, co zapoczątkowało erę konfliktów toczonych pod powierzchnią mórz.

John Philip Holland jest pochowany na Cmentarzu Grobu Świętego w Totowa w stanie New Jersey.

W 1981 r. irlandzka poczta An Post uczciła pamięć wielkiego irlandzkiego wynalazcy i wydała pamiątkowy znaczek na cześć Hollanda.

RB

FOTO 1: John Philip Holland, fotograf nieznany, Wikipedia, domena publiczna

FOTO 2: USS Holland w budowie, 1900, Wikipedia, US National Archives and Records Adminstration, domena publiczna