Grace O’Malley – piratka, która spotkała się z królową

Grace O’Malley (1530-1603), znana również jako Gráinne Ní Mháille, jest postacią o kluczowym znaczeniu w irlandzkiej historii i kulturze. Jest uważana za jedną z najsłynniejszych irlandzkich piratek, a jej życie i działalność zainspirowały liczne legendy i narracje.

Aby w pełni zrozumieć jej rolę w historii, należy wziąć pod uwagę kontekst społeczno-polityczny Irlandii, która w XVI w. znajdowała się pod dominacją angielską. W tym okresie O’Malley wyróżniała się nie tylko swoją piracką działalnością, ale także silnym przywiązaniem do ojczyzny i lojalnością wobec irlandzkiej tożsamości narodowej. Wiele szczegółów z jej życia nie zostało potwierdzonych w źródłach historycznych, dlatego postać ta została owiana licznymi mitami i spekulacjami. Ale jak mówi powiedzenie: „każda legenda zawiera w sobie ziarnko prawdy”, tak historia Grace O’Malley, choć skrywa tajemnice, pozostaje integralną częścią irlandzkiej tradycji i kultury.

Urodzona w dzisiejszym hr. Mayo, Grace była córką Eóghana Dubhdara Ó Máille, wpływowego „chieftana” (naczelnika) i głowy dynastii Ó Máille na zachodzie Irlandii.

Od najmłodszych lat Grace wykazywała głęboką fascynację morzem. Chociaż jej rodzina próbowała zachęcić ją do podjęcia pracy, która spełniałaby bardziej tradycyjną rolę kobiety, Grace nie poddała się łatwo tym wpływom.

Według legendy, w wieku szesnastu lat Grace chciała wziąć udział w morskiej podróży z ojcem. Jednak pod pretekstem obawy, że długie włosy córki mogą zaplątać się w żagle i takielunek statku, ojciec nie zgodził się na jej udział w rejsie. Według legendy, odpowiedzią córki było to, że zgoliła sobie włosy. Po tym wydarzeniu miała otrzymać przydomek „Gráinne Mhaol” („Łysa Grace”) („maol” w jęz. irlandzkim oznacza „łysy”). Według innej legendy, podczas późniejszego rejsu Grace uratowała życie swojemu ojcu, broniąc go przed atakiem piratów, co jeszcze bardziej utrwaliło jej reputację jako wykwalifikowanej i zaciekłej wojowniczki, która była niezwykle biegła w posługiwaniu się mieczem.

Po śmierci ojca to nie jej brat Dónal an Phíopa Ó Máille a Grace zaczęła zarządzać rodzinnymi interesami na lądzie i morzu. Małżeństwo Grace, które zwarła w wieku 16 lat, (ok. 1546 r.), z Dónalem an Chogaidh Ó Flaithbheartaigh (zn. również jako Donal O’Flaherty) było zasadniczo zaaranżowanym kontraktem, który połączył dwie ważne irlandzkie rodziny. Małżeństwo to przyniosło jej jeszcze większe bogactwo i wpływy polityczne.

Grace była najwyraźniej bardziej wykwalifikowana niż jej mąż w kwestiach biznesowych, więc przejęła dowodzenie nad rodzinną flotą statków. Niestety, Donal zginął w 1561 r. podczas bitwy w Irlandii przeciwko rywalizującemu klanowi Joyce.

Pięć lat później Grace poślubiła Richarda Bourke, znanego jako „Żelazny Richard”, którego rzekomo poślubiła również w celach politycznych. Było to drugie „małżeństwo z rozsądku”, które pozwoliło O’Malley jeszcze bardziej wzbogacić się i rozszerzyć swoje wpływy. Co ciekawe, przed ślubem Grace przygotowała rodzaj umowy przedmałżeńskiej, która w zasadzie dawała jej możliwość unieważnienia małżeństwa po rocznym „okresie próbnym”, jeśli nie była z niego zadowolona.

Przez wiele lat Grace codziennie dowodziła ogromną flotą statków, które patrolowały wybrzeże zachodniej Irlandii, zwłaszcza obszar Connacht. Często atakowała angielskie statki handlowe i wrogów swojej rodziny. Jej działalność morska obejmowała nie tylko rabunki, ale także pobieranie „opłat za ochronę” od przepływających statków w zamian za bezpieczne dotarcie do celu.

Grace nie była jednak zwykłą piratką. Była również zagorzałą obrończynią swojej społeczności przed zagrożeniem ze strony islamskich łowców niewolników z barbarzyńskiego wybrzeża Afryki Północnej. Grupy te, które były dość aktywne w XVII w., specjalizowały się w porywaniu kobiet o jasnych lub rudych włosach, które następnie sprzedawano w niewolę, a niektóre nawet do haremu na dwór sułtana osmańskiego. Ze względu na swoje charakterystyczne rude włosy, Grace sama znalazła się na celowniku tych brutalnych gangów.

Jedna ze słynnych legend opowiada o wydarzeniu, które miało miejsce tuż po narodzinach jednego z jej synów. Według tej historii statek, na którym Grace urodziła swoje dziecko, został zaatakowany przez piratów z Afryki Północnej. Grace pierwsza chwyciła za broń, odparła atak a następnie wezwała swoją załogę na pomoc. W wyniku jej szybkiego działania, odwagi i determinacji, łowcy niewolników zostali szybko pokonani. Od tego czasu ta zaciekła, odważna rudowłosa kobieta zyskała reputację wśród piratów i potencjalnych handlarzy niewolników jako ktoś, kogo należy szanować i… się wystrzegać. Po tym zdarzeniu ataki piratów barbarzyńskich na morzach, na których działała Grace, stały się rzadsze, a jej reputacja jako nieustraszonej przywódczyni wzrosła jeszcze bardziej.

Jednak jedną z najsłynniejszych przygód Grace O’Malley było spotkanie, które miało miejsce nie na morzu, ale na lądzie – z samą królową Anglii, Elżbietą I.

Ok. 1586 r., w wieku 56 lat, O’Malley została schwytana i uwięziona przez Sir Richarda Binghama, angielskiego gubernatora, który zarządzał irlandzkimi terytoriami. Chociaż ledwo uniknęła wyroku śmierci, jej uwięzienie oznaczało, że straciła wpływy i bogactwo wraz ze wzrostem angielskiej władzy w Irlandii, aż znalazła się na skraju ubóstwa.

W 1593 r. synowie Grace, Tibbot Bourke i Murchadh Ó Flaithbheartaigh (zn. również jako Murrough O’Flaherty) oraz jej przyrodni brat Dónal an Phíopa, zostali również wzięci do niewoli przez Sir Richarda Binghama, a ona sama złożyła petycję do Korony o ich uwolnienie i zuchwale zaproponowała wyznaczenie spotkania z sama królową Elżbietą I w celu omówienia tej sprawy.

Dzięki mediacji hrabiego Ormonda (kuzyna Elżbiety I), Grace została przedstawiona lordowi Burghley – głównemu doradcy królowej, który postawił jej warunki spotkania: Grace miała odpowiedzieć na osiemnaście pytań dotyczących jej działalności, w tym lojalności wobec Korony, powiązań z irlandzkimi rebeliantami, a także spraw prywatnych, takich jak roszczenia do ziemi, informacje o jej rodzinie i przyjaciołach. Choć szczegółowa treść pytań nie zachowała się do dziś, najprawdopodobniej dotyczyły one zarówno jej pirackiej działalności, jak i relacji z irlandzkimi siłami opozycyjnymi.

Spotkanie tych dwóch kobiet, tak różnych od siebie, a jednak podobnych w swojej niezachwianej determinacji, było momentem, który podkreślił geniusz O’Malley. Jej pewność siebie, umiejętność autoprezentacji i dbałość o własny wizerunek świadczyły o wyjątkowej inteligencji, sprycie i umiejętności odnalezienia się w trudnych realiach politycznych.

Spotkanie zostało uzgodnione i ostatecznie odbyło się we wrześniu 1593 r. Istnieje wiele interesujących, choć nieudokumentowanych anegdot związanych z tym wydarzeniem. Według jednej z wersji, Grace pojawiła się w pałacu ubrana nie w swoje codzienne pirackie ubrania, ale tak wystawnie jak sama królowa, a drogi strój i obecność świty Grace miały podkreślić jej wysoką pozycję i zapewnić taki sam stopień szacunku ze strony królowej, jaki monarchini okazałby każdemu innemu władcy lub głowie państwa.

W jednej z najczęściej powtarzanych historii dotyczących spotkania, O’Malley rzekomo odmówiła ukłonienia się królowej, co oznaczało, że uznaje Elżbiety za „królową Irlandii” i to, że Grace uważa się za równą królowej. Ponieważ, podobnie jak monarchini, ona również posiadała nad czymś władzę. Panowała na morzu.

Wielu świadków twierdziło, że postawa piratki wywarła na królowej ogromne wrażenie, co mogło być powodem, dla którego Elżbieta I pozwoliła Grace zatrzymać swój sztylet podczas ich spotkania, co w tamtym czasie wzbudziło zdumienie całego dworu. Inna anegdota opowiada o sytuacji, w której Grace kichnęła, a po otrzymaniu chusteczki i użyciu jej, wrzuciła ją do płonącego kominka. Królowa, zaskoczona tym gestem, zapytała o powód takiego zachowania, na co Grace odpowiedziała, że w jej ojczyźnie tak właśnie traktuje się brudną chusteczkę.

Rozmowa między piratką a królową miała odbyć się po łacinie, ponieważ Grace udawała, że nie mówi po angielsku, twierdząc, że może mówić tylko po irlandzku lub łacinie. Jednak biografka Grace – Anne Chambers obaliła tę wersję, potwierdzając, że rozmowa Grace z królową faktycznie prowadzona była w języku angielskim.

Po spotkaniu z Grace O’Malley, królowa Elżbieta I skonsultowała się z Sir Richardem Binghamem, odpowiedzialnym za aresztowanie członków rodziny O’Malley. Bingham, broniąc swoich działań, twierdził, że działał zgodnie z prawem i w najlepszym interesie Anglii. Niemniej jednak Elżbieta I, po wysłuchaniu jego argumentów, zdecydowała się uwolnić syna Grace, Tiobóida, i jej przyrodniego brata, Dónala an Phíopa.

Jednak kilka innych żądań O’Malley (w tym zwrot ziemi, o którą się upomniała, a którą ukradł jej Bingham) pozostało nierozwiązanych. Co więcej, królowa Elżbieta ostatecznie przywróciła Binghamowi stanowisko zarządcy w Irlandii. Po jego powrocie do władzy, Grace zdała sobie sprawę, że jej spotkanie z Elżbietą było bezużyteczne. Ostatecznie klan O’Malley z innymi wspierał irlandzkich powstańców podczas późniejszych starć z Anglikami.

Jako piratka, O’Malley została w dużej mierze wymazana z irlandzkiej historii, więc istnieją ograniczone informacje na temat jej życia. Irlandzcy historycy w okresie, w którym żyła, byli zwykle mnichami, a będąc kobietą, Grace była w dużej mierze pomijana w ich pismach. Utrudnia to m.in. dokładne określenie roku i miejsca jej śmierci. Współcześni historycy uważają jednak, że Grace zmarła w 1603 r. w Rockfleet Castle, niedaleko Newport w hr. Mayo. Została pochowana w opactwie na wyspie Clare, tym samym, w którym nauczyła się czytać i pisać jako dziecko.

Dziś, ponad cztery wieki po swojej śmierci, Grace O’Malley pozostaje wyjątkową legendarną postacią w irlandzkiej historii i kulturze, jako symbol siły, niezależności i nieustępliwej walki o własne przekonania. Można ją również nazwać irlandzką bohaterką narodową, symbolem kobiecej siły i determinacji, która wytrwała w walce z niewiarygodnymi przeszkodami, i to w czasach, gdy kobiety były ściśle zdegradowane do ograniczonych, określonych ról w irlandzkim społeczeństwie. I pomimo upływu czasu, nadal budzi fascynację i podziw ludzi, jako kwintesencja przykładu kobiety, która dążyła do swoich celów i żyła tak, jak chciała, bez względu na możliwe konsekwencje.

Emilia Zych