Cernunnos – Rogate bóstwo Irlandii

Cernunnos to bardzo tajemnicze rogate bóstwo celtyckie od wieków świetnie znane na Szmaragdowej Wyspie. Było w szczególny sposób czczone przez Celtów żyjących w epoce żelaza na Starym Kontynencie aż do końca pierwszego wieku. Stosunkowo bardzo niewiele nam wiadomo o Cernunnosie. Ale przede wszystkim należy pamiętać o jego wizerunku pojawiającym się na licznych kamiennych rzeźbach i różnych artefaktach religijnych Europy. Zatem można domniemać, że było to bóstwo bardzo rozpoznawalne.

Ma poroże jelenia

Jest to, jak wiemy, postać posiadająca poroże jelenia, które bardzo często przedstawiane jest w pozycji medytacyjnej. Jego głowa jest wzniesiona do góry, a ręce rozłożone tak, jakby chwalił większe bóstwo od siebie. Na wspomnianych wizerunkach Cernunnos jest przedstawiany także wśród innych zwierząt łownych, do których często należą też ptaki. Niejednokrotnie też temu bóstwu przypisuje się posiadanie skrzydeł, ponieważ odnajdujemy wpisy w dawnych księgach mitologicznych opisujące Cernunnosa jako „skrzydlatego rogacza”.

W Kolumnie Przewoźników

Imię Cernunnos pojawia się na tak zwanej Kolumnie Przewoźników, pochodzącej z I wieku n.e. Jest ona poświęcona przez galijskich żeglarzy samemu Jowiszowi, a także cesarzowi Tyberiuszowi. Datować ją można na czas pomiędzy 14 a 37 r. n.e., a co najważniejsze została ona odnaleziona w 1710 roku w fundamentach katedry Notre-Dame w Paryżu, w miejscu istnienia starożytnej Lutecji.

Lutecja jak wiadomo, była stolicą (civitas) celtyckiego plemienia Paryzjów. W kolumnie tej wspomniane bóstwo celtyckie, zobrazowane jest jako mężczyzna z rogami oczywiście jelenia. W ręku trzyma „torkwes”. Torkwes, którego łacińska nazwa brzmi „torques”, opisywany jest w kulturach starożytnych jako kolisty, a przy okazji bardzo sztywny półokrąg. Jest to innymi słowy otwarty naszyjnik, przypominający obręcz, oplatający szyję zarówno człowieka, jak też i niekiedy zwierzęcia. Obręcz ta posiada pięknie ozdobione pogrubione końce, obejmujące jak wspomniano wcześniej szyję. Torkwes niby posiada prostą budowę, ale ma niewielką rytą symbolikę powodującą, że możemy się coś dowiedzieć z niej o charakterze posiadacza takiej ozdoby.

Cernunnos według rytów na torkwesie, często jest wykorzystywany przez lud celtycki jako bóstwo medytacji, upraszające większe ważniejsze bóstwo o pomoc lub interwencję.

Torkwesy u Celtów

U Celtów naszyjniki te weszły w użycie mniej więcej w połowie V wieku p.n.e. W pewnym sensie zapożyczono je ze wschodniej Persji. Stało się tak dlatego, ponieważ często Celtowie najmowali się do tamtejszego wojska, a przy okazji przejmowali od Persów, wiele naleciałości, które wprowadzali do swojej kultury. Wykonywali te ozdoby z zakrzywionego metalowego pręta. Najwspanialsze przykłady torkwesów posiadały celtyckie bóstwa i tutaj wymienia się Cernunnosa. W Danii na tak zwanym kotle Gundestrup oraz na płaskorzeźbie odnalezionej we francuskiej miejscowości o nazwie Vendoeuvres, to właśnie Cernunnos jest przedstawiany na szeregu płaskorzeźb różnych bóstw medytujących.

A imię tego bóstwa

Imię Cernunnos w niewyjaśniony bliżej sposób, powiązano z boskim przydomkiem o brzmieniu Carnonnos. Zapisane jest ono właśnie w ten sposób na inskrypcji celtyckiej, która została odkryta w Montagnac. Jej dokładny zapis wygląda następująco αλλετ[ει]υος καρνονου αλ[ι]σο[ντ]εας (alleteiuos karnonou alisonteas). Wyrażenie καρνονου pojawia się w celowniku, czyli właśnie bóstwu o imieniu Cernunnos należy przyjrzeć się dokładnie i właśnie od tego bóstwa, należy spodziewać się stosownej pomocy. Ostatnie słowo w tym zapisie oznacza nazwę miejsca wywodzącego się od „alisii” czyli głazu galijskiego, lub inaczej celtyckiego. Druidzi celtyccy, wznosząc modły do rogatego bóstwa Cernunnosa, zawsze zasiadali na kamieniach sądząc, że właśnie kamienie ściągają w większym stopniu uwagę „boskiego rogacza”.

Zdaniem Hezychiusza

Hezychiusz z Aleksandrii, bardzo dokładnie wyjaśnił znaczenie galackiego słowa będącego w zapisie imienia wspomnianego celtyckiego bóstwa. Tym słowem jest po prostu „karnon”, oznaczający zwykłą, będącą w codziennym zastosowaniu galijską trąbkę. Jak zatem można rozumieć, Cernunnos oznacza celtyckiego boga, posiadającego jako swój atrybut „róg wojenny”.

Eustacjusz z greckiej Tesaloniki wspomniał opisując bóstwo, że posiada ono wygląd „czary głosowej” posiadające zachowanie zwierzęcia. „Czara” ta zwyczajowo była zwana „Carnutes”, co się tłumaczy jako rogata. Oznacza ona niejednokrotnie „czarę złości”, która się wylewa i wzywa do wojny. Druidzi celtyccy częstokroć bali się modlić do tego bóstwa, gdyż on niekiedy dla żartów, zamiast pomóc w nagłej ludzkiej potrzebie, zsyłał na nich zupełnie coś innego.

W celtyckiej ikonografii

W celtyckiej ikonografii bóstwo to malowane jest w różnych rodzajowych scenkach często z dorosłym jeleniem, z rogatym wężem, a także z bykiem. Niekiedy maluje się go także z psami i szczurami, co jest wyrazem jego charakteru. Jak zatem domniemamy Cernunnos jest bogiem niestabilnym. Dla przykładu, może być on wierny jak pies, a przy okazji podstępny jak szczur oraz przebiegły jak wąż. Cernunnos wraz z tymi zwierzętami lub jako władca tych zwierząt, potrafi dać sobie radę z każdą tą postacią, a także z każdym człowiekiem o raczej nieprzewidywalnym charakterze. Jest to raczej bóg bogactwa i należytej pozycji społecznej. Podobnie jak Pluton, jest to bóstwo obfitości oraz świata podziemnego.

Mimo wszystko bóstwo opiekuńcze

Cernunnosa uważa się też bardzo często za bóstwo opiekuńcze osób handlujących, posłańców, a także za boga polowań. Do tego rogatego boga modlono się o utorowanie drogi w zaświatach dla osób umierających. Wznoszono też modły do niego prosząc o dostatek i udane łowy. Celtyccy Druidzi modlili się do niego podczas różnych pór roku, którym, jak wierzyli, Cernunnos patronował.

Ewa Michałowska-Walkiewicz

FOTO 1: Nationalmuseet, Roberto Fortuna og Kira Ursem, Wikipedia, domena publiczna

FOTO 2: Wyobrażenie Cernunnosa z Kolumny Przewoźników (Musée de Cluny w Paryżu), Wikipedia, domena publiczna, CC BY-SA 3.0