11 listopada – Święto Niepodległości Polski

 

Zawieszenie broni na froncie zachodnim oraz ogłoszenie oficjalniej kapitulacji Niemiec w I Wojnie Światowej miało miejsce 11 listopada 1918 roku. Na jesieni tego roku sytuacja międzynarodowa stała się dla Polski wyjątkowo korzystna. Wszyscy nasi zaborcy ponieśli porażkę: Rzeszę Niemiecką ogarniała rewolucja; w wyniku rewolucji październikowej w 1917 r. upadło Imperium Rosyjskie, w październiku 1918 r. rozpadły się Austro-Węgry. Ostateczna klęska mocarstw centralnych i zawarcie rozejmu, wieloletnie starania polskich polityków zabiegających o poparcie Wielkich Mocarstw, ale także uczestnictwo polskich oddziałów w Wielkiej Wojnie stwarzało realną szansę na odrodzenie się suwerennego państwa polskiego.

 

 

Problem nowego terytorium niepodległej Polski był bardzo złożony. Polscy politycy wiedzieli, że przywrócenie granic z 1772 r. nie było możliwe. Polska scena polityczna była w tym temacie poróżniona. W Warszawie od września 1917 r. działała, powołana przez Niemcy i Austro-Węgry, Rada Regencyjna, w skład której wchodzili: książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup Aleksander Kakowski i hrabia Józef Ostrowski. W grudniu 1917 r. Rada Regencyjna utworzyła nawet gabinet ministrów z premierem Janem Kucharzewskim. W Cieszynie od 19 października 1918 r. sprawowała funkcje rządowe Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, z księdzem Józefem Londzinem na czele. 28 października 1918 r. w Krakowie posłowie polscy do parlamentu austriackiego powołali Polską Komisję Likwidacyjną, która dwa dni później przejęła władzę w Galicji. Na jej czele stanął Wincenty Witos, przywódca PSL „Piast”. W nocy z 6 na 7 listopada w zajętym kilka dni wcześniej Lublinie uformował się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, którego premierem został Ignacy Daszyński, przywódca galicyjskich socjalistów.

Na początku listopada 1918 r. członkowie Rady Regencyjnej starali się powołać taki rząd, który miałby szerokie poparcie społeczne i któremu mogliby oddać władzę z przekonaniem, że w możliwie krótkim czasie przeprowadzi on wybory do Sejmu. 23 października rząd Józefa Świeżyńskiego ogłosił powołanie więzionego w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego na urząd powstającego Ministerstwa Spraw Wojskowych.

24 października w „Monitorze Polskim” ukazał się list Prezydenta Ministrów Józefa Świeżyńskiego do kanclerza, księcia Maksymiliana Badeńskiego. Polski premier informował Berlin o powołaniu Piłsudskiego na nowy urząd oraz stwierdzał: „Wasza Wielkoksiążęca Wysokość w uzasadnionym obopólnym interesie obu państw uzna za słuszne umożliwienie brygadierowi Piłsudskiemu powrót do kraju celem objęcia przezeń ważnego stanowiska”. Zabiegi o uwolnienie Piłsudskiego stały się elementem trwającego w październiku procesu stopniowego uniezależniania się Rady Regencyjnej i tworzonej przez jej rząd administracji od woli zaborców oraz sposobem zamanifestowania, ogłoszonej 7 października 1918 r., niepodległości Królestwa Polskiego.

Sytuację polityczną w kraju zmieniło przybycie 10 listopada 1918 r., specjalnym pociągiem z Berlina, uwolnionego z twierdzy magdeburskiej Józefa Piłsudskiego, komendanta I Brygady Legionów Polskich oraz nowego komendanta „wszystkich wojsk polskich”. Na Dworcu Głównym powitał go m.in. reprezentujący Radę Regencyjną książę Zdzisław Lubomirski. Piłsudski przybył razem z Kazimierzem Sosnkowskim, z którym razem spędzili rok w więzieniu za odmówienie złożenia przysięgi na wierność Królestwu Polskiemu i przyszłemu królowi oraz braterstwu broni Niemiec i Austro-Węgier. Uwolnienie Piłsudskiego i jego przyjazd do Warszawy jest jednym z najważniejszych symboli zapisanych na kartach historii niepodległej Polski.

 

Tuż po przybyciu do Warszawy Józef Piłsudski odbył rozmowy z członkami Rady Regencyjnej. 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna „wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dla ujednolicenia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju” przekazała władzę wojskową i naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu. Trzy dni później Rada Regencyjna rozwiązała się, oświadczając jednocześnie, iż „od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu”.

W pierwszej kolejności Piłsudski zarządził wyprowadzenie stacjonujących w Warszawie wojsk niemieckich. Żołnierze Polskiej Organizacji Wojskowej razem z żołnierzami Polskiej Siły Zbrojnej przystąpili do rozbrajania oddziałów niemieckich, które ewakuowano do 19 listopada.

Obozy polityczne nieformalnie podzieliły się. Piłsudski i jego zwolennicy tworzyli w kraju wojsko oraz aparat władzy politycznej i administracyjnej, natomiast kierowana przez Romana Dmowskiego Narodowa Demokracja występowała w roli reprezentanta Polski na arenie międzynarodowej, starając się zyskać poparcie światowych mocarstw dla sprawy polskiej.

Józef Piłsudski stał się rzeczywistym przywódcą tworzącego się państwa polskiego. Rząd lubelski rozwiązał się, Rada Regencyjna oddała wadzę, a Polska Komisja Likwidacyjna zaakceptowała istniejącą sytuację.

13 listopada Piłsudski powierzył misję tworzenia nowego gabinetu szefowi rozwiązanego rządu lubelskiego – Ignacemu Daszyńskiemu. Zakończyła się jednak ona niepowodzeniem, przede wszystkim z powodu sprzeciwu stronnictw prawicowych, zwłaszcza Narodowej Demokracji. Ostatecznie 18 listopada pierwszy oficjalny rząd niepodległej Polski utworzył inny socjalista, legionista I Brygady, Jędrzej Moraczewski.

Premier tak opisał tamte dni: „Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Nie ma [ich]. Wolność! Niepodległość! Zjednoczenie! Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic. Będzie dobrze. Wszystko będzie, bo jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, od czapki z bączkiem, będziemy sami sobą rządzili. (…) Kto tych krótkich dni nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie dozna w swym życiu najwyższej radości”.

22 listopada 1918 r. nowy rząd opracował Dekret Naczelnika Państwa o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, zatwierdzony przez Józefa Piłsudskiego. Na jego podstawie Piłsudski obejmował, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, „Najwyższą Władzę Republiki Polskiej”. Miał ją sprawować do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego. Kolejnym Dekretem z 28 listopada 1918 r. zarządzono wybory do Sejmu, mające odbyć się 26 stycznia 1919 roku.

Listopad 1918 r. był dopiero początkiem budowy niepodległej Polski i początkiem walki o jej granice, wywalczone w wyniku powstania wielkopolskiego, trzech powstań śląskich i wojny polsko-bolszewickiej. Ostatecznie potwierdzenie granic nastąpiło dopiero w marcu 1923 r. w dodatkowym protokole do Traktatu Wersalskiego, zatwierdzającym wschodnią granicę Polski i uznającym przynależność do Polski Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny.

Chociaż w chwili podpisywania traktatu z konferencji pokojowej w Paryżu w styczniu 1919 r. Rzeczpospolita nie miała jeszcze w pełni wytyczonych granic, występowała już jako podmiot polityczny. Na konferencji reprezentowana była przez dwóch przedstawicieli – Romana Dmowskiego oraz Ignacego Paderewskiego – mających merytoryczne wsparcie kilkudziesięciu uczonych i polityków, gdyż delegaci musieli uzasadnić roszczenia Polski do terytoriów spornych, zamieszkałych przez ludność o różnej strukturze etnicznej.

Jako formalna data odzyskania przez Polskę niepodległości dzień 11 listopada 1918 r. uznany został dopiero 8 listopada 1926 r., na podstawie okólnika prezesa Rady Ministrów Józefa Piłsudskiego. Ustanowiony został oficjalnym świętem narodowym, mimo że obchodzono go już wcześniej. Data ta upamiętniała dzień zakończenia I wojny światowej i jednocześnie dzień, w którym Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskami polskimi. Obecnie 11 listopada obchodzony jest w Polsce każdego roku jako Narodowe Święto Niepodległości.

 

English version

 

November 11 – Polish Independence Day

 

The Armistice on the Western Front and the announcement of Germany’s official surrender in World War I took place on November 11, 1918. In the autumn of that year, the international situation became exceptionally favourable for Poland. All of its historic partitioners had failed: the German Reich was gripped by revolution; as a result of the October Revolution in 1917, the Russian Empire had collapsed; then in October 1918, Austria-Hungary collapsed. The final defeat of the Central Powers and the conclusion of the armistice, along with the long-standing efforts of Polish politicians seeking support of the Great Powers (as well as the participation of Polish troops in Word War I) created a real chance for the rebirth of a sovereign Polish state.

 

However, the problem of the new territory of an independent Poland was very complex. Polish politicians knew that restoring the 1772 borders was not possible. Moreover, the Polish political scene itself was divided on this issue. The Regency Council, established by Germany and Austria-Hungary, had been operating in Warsaw since September 1917, with Prince Zdzisław Lubomirski, Archbishop Aleksander Kakowski, and Count Józef Ostrowski as members. In December 1917, the Regency Council even formed a cabinet of ministers with Prime Minister Jan Kucharzewski. In Cieszyn, since October 19, 1918, the National Council of Cieszyn Principality exercised governmental functions, headed by Father Jozef Londzin. On October 28, 1918 in Kraków, Polish deputies to the Austrian Parliament appointed the Polish Liquidation Commission, which two days later took power in Galicia. It was headed by Wincenty Witos, leader of the PSL “Piast”. On the night of November 6-7, the Provisional People’s Government of the Republic of Poland was formed in Lublin. took power in Galicia.

At the beginning of November 1918, the members of the Regency Council tried to form a government that would have broad popular support, and to which they could cede power with the conviction that it would hold elections to the Sejm as soon as possible. On 23 October, Józef Świeżyński’s government announced the appointment of Józef Piłsudski (then imprisoned in Magdeburg, Germany) to the post of the nascent Ministry of Military Affairs.

On October 24, the Monitor Polski published a letter from the President of the Ministers, Józef Świeżyński, to the Chancellor, Prince Maksymilian Badenski. The Polish Prime Minister informed Berlin about Piłsudski’s appointment to the new post and stated: ‘Your Grand-Ducal Highness, in the legitimate mutual interest of both countries, will consider it right to allow Brigadier Piłsudski to return to the country to take up an important post’. The efforts to secure Piłsudski’s release became an element of the October process of gradual independence of the Regency Council and its administration from the partitioners, as well as a way of manifesting the independence of the Polish Kingdom that had been proclaimed on October 7, 1918.

The political situation in the country was transformed by the arrival of Józef Piłsudski, the commander of the First Brigade of the Polish Legions, and the new commander of “all Polish troops”, who had been recently freed from the Magdeburg fortress and transported on a special train from Berlin on November 10, 1918. He was welcomed at Warsaw’s Central Railway Station by, among others, Prince Zdzislaw Lubomirski, who represented the Regency Council. Piłsudski arrived together with Kazimierz Sosnkowski, with whom he had spent a year in prison for refusing to swear an oath of allegiance to the Kingdom of Poland and the future King, and to the brotherhood of arms between Germany and Austria-Hungary. The liberation of Piłsudski and his arrival in Warsaw is one of the most important and symbolic events in the history of independent Poland.

Shortly after his arrival in Warsaw, Józef Piłsudski held talks with members of the Regency Council. On November 11, 1918, the Regency Council, “in view of the threatening external and internal danger, in order to unify all military orders and maintain order in the country”, handed over military authority and supreme command of the Polish troops subordinated to it to Brigadier Józef Piłsudski. Three days later, the Regency Council dissolved itself, at the same time declaring that “from now on, we place our duties and responsibilities towards the Polish nation in your hands, Commander-in-Chief, to be handed over to the National Government”.

First, Pilsudski ordered that all German troops stationed in Warsaw be moved out. Soldiers of the Polish Military Organisation together with soldiers of the Polish Armed Forces set about disarming the troops, which were evacuated by November 19.

Meanwhile, the Polish political camps had informally divided. Piłsudski and his supporters created the army and the apparatus of political and administrative power in Poland, while the National Democracy led by Roman Dmowski acted as Poland’s representative in the international arena, trying to win the support of world powers for the Polish cause.

Józef Piłsudski became the de facto leader of the emerging Polish state. The Lublin government dissolved, the Regency Council gave up its authority, and the Polish Liquidation Commission accepted the existing situation.

On November 13, Piłsudski entrusted Ignacy Daszyński, the head of the dissolved Lublin Government, with the mission of forming a new Cabinet. However, it ended in failure, mainly due to opposition from right-wing parties, especially the National Democracy. Finally, on November 18, the first official government of independent Poland was formed by another socialist, legionnaire of the First Brigade, Jędrzej Moraczewski.

The Prime Minister later described those days: “It is impossible to convey the intoxication, the frenzy of joy that gripped the Polish people at that moment. After 120 years, the cordons were broken. They’re gone. Freedom! Independence! Union! Our own country! Forever! Chaos? It’s nothing. It’ll be fine. Everything will be, because we are free from leeches, thieves, robbers, from the hat with the buckshot, we will govern ourselves. (. . . ) Whoever did not live through those brief days, who did not go wild with joy at that time together with the whole nation, will not experience the greatest joy in his life. “

On November 22, 1918, the new government drew up the Decree of the Chief of State on the supreme representative authority of the Polish Republic, approved by Józef Piłsudski. On its basis, Piłsudski assumed, as the Provisional Head of State, the “Supreme Power of the Polish Republic”. He was to hold the office until the Legislative Assembly convened. Another Decree of November 28, 1918 ordered elections to the Sejm to be held on January 26, 1919.

 

 

November 1918 was only the beginning of the construction of an independent Poland and the beginning of the fight for its new national borders, won as a result of the Wielkopolska Uprising, the three Silesian Uprisings, and the Polish-Bolshevik War. The borders were finally confirmed in March 1923 in an additional protocol to the Treaty of Versailles, approving both the eastern frontier of Poland, and recognizing that eastern Galicia and Vilnius now belonged to Poland.

At the time the treaty was signed at the Paris Peace Conference in January 1919, the Rzeczpospolita had not yet fully demarcated its borders, although it was already acting as a functioning political entity. It was represented at the conference by two representatives, Roman Dmowski and Ignacy Paderewski, who had substantial support from dozens of scholars and politicians, as the delegates had to justify Polish claims to disputed territories inhabited by people of different ethnic backgrounds.

However, the formal date of Poland regaining its independence on November 11, 1918 was not officially recognized until nearly eight years later, on November 8, 1926, based on a circular issued by Prime Minister Józef Piłsudski, in which it was declared a national holiday, although it had been celebrated before. This date commemorated both the armistice that ended World War I, and the day the Regency Council handed over military authority and supreme command of the Polish army to Józef Piłsudski. Currently, November 11 is celebrated in Poland every year as National Independence Day.

Autor/Author: Beata Bieniada, absolwentka Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego (graduated from the Institute of History at the University of Warsaw).

Tłumaczenie/English Translation: Robert Bodrog

 

 

 

The article was created thanks to funding from the Polish Department of Cooperation with Polish and Poles abroad of the Ministry of Foreign Affairs.

 

 

Źródła/Sources:

Andrzej Albert (Wojciech Roszkowski), Najnowsza historia Polski 1918-1980;
Andrzej Garlicki, Historia 1815-1939 Polska i Świat;
Odzyskanie niepodległości. Rozmowa z prof. Andrzejem Chojnowskim, Muzeum Historii Polski, https://muzhp.pl
Mariusz Jarosiński, 11 Listopada – Święto Niepodległości, dzieje.pl https://dzieje.pl
Michał Szukała, 100 lat temu Józef Piłsudski powrócił z Magdeburga do Warszawy,  https://dzieje.pl/

 

Zdjęcia/Photos:

1. Józef Piłsudski, dowódca I Brygady Legionów, Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna / Józef Piłsudski, Commander of the 1st Brigade of Legions, National Digital Archives, public domain;

2. Sztab oficerów legionowych z komendantem Józefem Piłsudskim. Kielce, sierpień 1914 r., Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna / Staff of legionary officers with commander Józef Piłsudski. Kielce, August 1914, National Digital Archives, public domain;

3. Roman Dmowski – zagorzały przeciwnik polityczny Józefa Piłsudskiego i jego projektu tworzenia państwa federacyjnego – wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski, twórca inkorporacyjnej koncepcji państwa narodowego. Jeden z ojców niepodległej Polski, Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna / Roman Dmowski – a staunch political opponent of Józef Piłsudski and his project of creating a federal state – a multireligious and multinational vision of Poland, creator of the incorporation concept of the nation state. One of the fathers of independent Poland, the National Digital Archives, public domain.